Omdat je nooit weet wanneer je het nodig gaat hebben

Over begeleidend schrijven

Het zwaarste deel van een boek schrijven … is natuurlijk alles behalve het boek schrijven.

Een van mijn grootste vijanden is het “begeleidend schrijven”, wat meestal onderdelen bevat als:

  • De email/brief waarin je heel kort over jezelf en je boek moet vertellen, maar ook niet zo kort dat je een saaie deur zonder ervaring lijkt.
  • Een synopsis van het hele boek, maar wel op maximaal één pagina.
  • Een lijst van karakters, thema’s, genre, en dergelijke, wat geen probleem lijkt, totdat je bedenkt dat mijn interesse in kunstprojecten juist komt van het mixen van genres of thema’s op een nieuwe manier.

Dus toen mijn boek voor een schrijfwedstrijd af was, en dit toch echt moest gebeuren, zat ik zoals altijd weer vast. (Ik praat over dit boek: De Vijf Eilanden.)

Ik zal vertellen waarom het zo moeilijk is. En daarna hoe ik heb geprobeerd daarvan te leren en toch een goed eindresultaat te behalen.

Waarom is het moeilijk?

Het is vrij simpel.

Je hebt zojuist in 100,000 woorden een verhaal verteld. Geprobeerd geen scene te veel of te weinig te hebben. Misschien zelfs geen overbodige zin. Geen overbodig leesteken!

En dan moet je dat hele verhaal, al die complexe gebeurtenissen, oorzaak en gevolg, karakterontwikkeling, ga zo maar door, terugbrengen tot hoogstens 500 woorden.

Wat haal je weg? Wat laat je staan?

Natuurlijk is het idee dat je alleen de rode draad vertelt. Alleen de allerbelangrijkste plotpunten. Begin, midden, eind.

Maar als je dat doet, krijg je niets meer dan een onsamenhangende reeks gebeurtenissen in telegramstijl.

“Japie gaat naar Bert. Ze vallen de slechterik aan. Verliezen. Vragen Klaartje om hulp. Stuurt hen naar magische wapens. Ze vinden die. Ze vallen de slechterik aan. Winnen.”

(Dit artikel heeft alleen maar verzonnen voorbeelden. Dit is niet wat er in mijn boek gebeurt :p En zeker niet hoe de personages heten.)

Dat is niet leuk om te lezen. Veel gebeurtenissen zullen nergens op slaan, als je alleen dit ziet. Het vertelt niks over waarom ze het doen, waarom we daarom zouden moeten geven.

Dus je probeert het iets interessanter te schrijven, maar dat voegt allemaal extra woorden toe.

Je probeert karakters neer te zetten, het conflict op verschillende punten, maar dat voegt wéér allemaal extra informatie toe die niet past.

Oftewel: je moet precies de balans vinden tussen wat moet ik vertellen om dit logisch én interessant te laten kijken en, tja, de maximale toegestane lengte.

Een bijkomend probleem is natuurlijk dat ik geen simpele, rechttoe rechtaan verhalen schrijf. Geloof me, ik zou willen dat ik het deed, maar het past niet bij mij en levert boeken op die ik zelf niet zou willen lezen. Dit boek heeft vijf verhaallijnen die apart beginnen, maar over tijd samenkomen, en uiteindelijk samen eindigen. Dus minstens vijf paragrafen nodig om elk eiland op te zetten. En dan moet ik dit eigenlijk voor de duidelijkheid ook aangeven met “Eiland X” dikgedrukt erbij. Kost allemaal ruimte!

Oplossing 1: voorkom het hele probleem

Dit besef ik nu pas. En dat is enerzijds een beetje beschamend, anderzijds best logisch als je kijkt naar mijn manier van schrijven.

Je zou natuurlijk kunnen beginnen met het begeleidend schrijven. En als dát er goed uitziet, gebruik je dat als basis om het boek uit te laten groeien.

Dus je schrijft één pagina, misschien twee, met het hele plot van je boek. Eigenlijk een soort eerste uitwerking van het idee dat je hebt. Wie volgen we, waarom heeft diegene een probleem, wat zijn de spannendste dingen die gebeuren, wat is de climax, en hoe eindigt het?

En als je dat op een interessante, logische, compacte manier hebt geschreven … dan denk ik dat daar best een solide boek uit moet komen.

En het mooie is dus dat je al dat moeilijke werk achteraf al gedaan hebt.

Waarom doe ik dit niet? Ik heb jarenlang geprobeerd van tevoren een “plan” of “schema” te maken voor verhalen. Het werkte niet voor mij. Dus ik schrijf improviserend, met niets meer dan een zaadje waarmee het verhaal begint, en mijn ervaring met verhalen vertellen om het voort te zetten. Als van tevoren al vaststaat hoe alles loopt, heb ik geen zin meer om het te schrijven.

Maar als jij niet bent zoals ik, is dit natuurlijk een goed idee.

Oplossing 2: vat samen terwijl je schrijft

Dat heb ik wél gedaan! Van vorige boeken leerde ik dat ik, na elk hoofdstuk, even mijn samenvatting moest updaten.

Zo vergat ik nooit wat ik allemaal had geopend, of verzonnen, of verteld aan de lezer.

Die samenvatting is natuurlijk gigantisch. Veel langer dan één of twee pagina’s. (Van dit boek is het 40 pagina’s. Wel A5 formaat en netjes geformatteerd met veel witruimte, want dat leest véél makkelijker terug.)

Maar alles kan korter!

Dus je kopieert dit geheel naar een nieuw document, zodat je het origineel nog hebt, en begint het in te korten.

De eerste “pass” zal je véél kunnen verwijderen. Kleine details die er niet toe doen in zo’n samenvatting. Mysteries die je opent, maar ook snel weer sluit, en dus niet genoemd hoeven te worden. Dingen die vooral in het boek zitten om alles aan elkaar te laten hangen en overgangen beter te maken.

Daarna wordt het steeds minder. Tot het punt dat je probeert zinnen anders op te schrijven om weer twee of drie woorden te winnen.

Maar dit is hoe ik de eerste versie van de synopsis kreeg. Die was vijf pagina’s. En compleet onlogisch en incompleet.

Oplossing 3: focus op de (hoofd)karakterboog

Elk eiland heeft één hoofdpersonage. Maar vanzelfsprekend ook een groot aantal bijfiguren die toch echt hele belangrijke dingen doen en invloed hebben.

In de eerste synopsis werden deze figuren daarom vaak genoemd. Maar als ik iets moest weghalen, was dit natuurlijk de eerste keus. Het zijn bijfiguren met een reden. Dus heel leuk dat een of andere speech van hen het hoofdpersonage overtuigde iets te doen, je kan ook simpelweg zeggen “Henk wordt overtuigd om …” of zelfs “Uiteindelijk doet Henk … “

Dus al die figuren verdwenen uit de synopsis, met slechts hier en daar een kleine bijzin om het nog logisch te houden.

En dan komt het tweede deel: de hoofdpersonen zijn de hoofdpersonen met een reden. Omdat ze de belangrijkste dingen doen en ontwikkelingen doormaken. Dus bij elk personage probeerde ik drie dingen te noemen, of drie vragen te beantwoorden:

  • Hoe beginnen ze (en wat is het conflict daar)?
  • Hoe veranderen ze (of wat proberen ze) ondertussen?
  • En hoe eindigen ze?

Dus bijvoorbeeld:

  • Aan het begin: “Henk probeert zich te bewijzen tegenover zijn ouders.”
  • Tussendoor: “Hij leert dat zijn ouders hem verwaarlozen omdat X aan de hand is. Tegelijkertijd gebeurt Y waardoor hij zelfverzekerder wordt.”
  • Einde: “Hij heeft geleerd zichzelf te zijn en in zichzelf te geloven, en te stoppen zich te bewijzen.”

Soms betekende dit dat ik de volgorde van dingen moest veranderen in de samenvatting. (Die klopt dus niet met het echte boek. In zekere zin zou je, als je deze samenvatting inlevert voor je boekverslag op de middelbare school, een dikke onvoldoende krijgen.) Maar het was nodig om in zo min mogelijke woorden dit duidelijk te maken.

Het betekent ook dat je in en soort rare passieve manier over grote momenten heen moet gaan. Waar in het boek iemands ontwikkeling uitmondt in een blinde woede waarin hij pagina’s lang probeert zijn ouders te vermoorden, is dat in de synopsis slechts een zinnetje: “Hij vermoordt bijna zijn ouders”.

Dit gedaan hebbende waren we terug naar drie pagina’s.

Oplossing 4: de belangrijkste “story beats”

Dit zijn eigenlijk de belangrijkste dingen die elk verhaal moet hebben. Of, nou ja, wat mensen aantrekt tot een verhaal en wat een synopsis dus ook automatisch interessanter zal maken.

  • Status Quo: waar zijn we? Wie is de hoofdpersoon? In welke wereld zitten we? De huidige toestand, dus.
  • Inciting Incident: wat zet alles op z’n kop? Wat verstoort deze status quo? Wat begint het verhaal?
  • Rising Tension: hoe wordt dit conflict steeds erger en erger? Steeds urgenter, of grootser, of meeslepender?
  • Climax: waarin mondt al deze opbouw uit? Wat is die grote scene waarin alles samenkomt en de beslissingen vallen?
  • Resolution: hoe eindigt het? Hoe eindigt de ontwikkeling van elk personage? Hoe is de status quo nu?

In principe, als je deze dingen noemt, zit je gebakken. Het enige probleem is natuurlijk dat dit nogal hetzelfde zal zijn tussen verhalen, en dat je met alleen deze elementen strak noemen juist al het unieke uit je boek weghaalt uit de samenvatting.

Maar het is een mooie en handige leidraad. Dus ik schreef uit wat deze elementen ongeveer zouden moeten zijn. Als ik iets miste in de synopsis, voegde ik het toe, of zette ik iets van extra uitleg erbij. Als iets uit de synopsis niet onderdeel was van deze “story beats”, overwoog ik het weg te halen.

We zijn inmiddels op twee en een halve pagina.

Oplossing 5: gewoon keuzes maken

En op dit punt is het dus keuzes maken. Eén of twee “lijntjes” moeten helemaal weg, dan heb ik genoeg ruimte. Ze zijn allemaal even belangrijk, ik moet er maar een kiezen. Er is geen (duidelijk) goede of slechte keuze.

Tegelijkertijd ga ik natuurlijk over alle zinnen heen en kijk of ik deze niet korter kan formuleren. Dat is niet alleen voor de toegestane ruimte, het is (en voelt) altijd goed om dingen bondiger en compacter te krijgen.

Uiteindelijk voelden een paar zinnen “dubbelop”, omdat ze zowel werden verteld in relatie tot een karakterontwikkeling als een plotpunt. Dus dan heb ik de dubbele weggehaald.

Ook was ik behoorlijk wat ruimte kwijt aan de epiloog. Want ja, het vertelt hoe het afloopt met iedereen en alles … maar tegelijkertijd kan je niet 10%-15% van de synopsis besteden aan alleen maar de epiloog. Dus dat werd ingekort, toen nog meer ingekort, en uiteindelijk helemaal weggehaald.

Zo, nu zitten we precies aan de twee pagina’s!

(Dit is inclusief een hoop witruimte en een grote kop voor de leesbaarheid. Als ik dit weghaal heb ik veel meer ruimte, maar ik ben een (grafisch) ontwerper en kan daar niet mee leven.)

Bonustip: maak namen korter

Dit ben ik automatisch gaan doen over de jaren. Maar op dit soort momenten merk je hoe enorm handig het is.

Ik probeer altijd mijn namen (voor personages, voor plekken, voor zelfverzonnen concepten, etcetera) zo kort mogelijk te maken :p (Zonder dat je ze niet meer uit elkaar kan houden of alle betekenis verliezen.)

Het scheelt in zo’n synopsis ongelofelijk veel ruimte, terwijl je geen informatie hoeft te schrappen! En op zo’n heel boek, 100,000 woorden, scheelt het natuurlijk nog véél meer. Het leest ook gewoon fijner. Ik denk dat ik het nóg extremer moet doen in komende boeken.

Bonustip: vergeet niet waarom je het verhaal schreef

Dit boek heb ik, onder andere, geschreven met als insteek om kritiek te leveren op onze onderwijssystemen. Elk eiland representeert een andere manier om dingen te leren, een andere manier van omgaan met jeugd en ontwikkeling en nieuwsgierigheid.

Dat feit was compleet verdwenen uit de synopsis. Letterlijk nergens te bekennen, helemaal in de prullenbak na alle edits.

Oftewel: onthoudt met welke thema’s, of boodschappen, of simpelweg “ideeën” je zo’n verhaal bent begonnen en probeer dat toch aan het begin en einde van de synopsis duidelijk te maken.

Dat is belangrijker dan de details van hoe men van A naar B is gekomen in je plot. In mijn ogen.

Bonustip: zinnetjes die korter kunnen

Het grootste probleem in mijn synopsis, waar ik achter kwam na een nachtje slapen, is dat ik alles neerzette vanuit het perspectief van “de karakters ontdekken/leren/beseffen dit nu”.

Maar dat kost allemaal extra woorden.

“Henk leert dat de kracht van de slechterik komt uit een magische diamant, die in het hart van het bos blijkt te liggen” => “De slechterik put kracht uit een diamant.”

Je verliest iets van detail, maar het idee is hetzelfde. De lezer weet nu wat de karakters ook hebben geleerd, we kunnen verder met de synopsis!

Zeker woorden als “ontdekken” en “beseffen” zijn al vrij lang. Aan het einde van mijn synopsis stond eerst een lange paragraaf die precies vertelde wat elk hoofdkarakter had geleerd (van de gebeurtenissen, van hun vorige fouten), met repetitieve zinnen zoals: “Henk leert eindelijk dat hij zelf plannen kan bedenken en uitvoeren, en gebruikt dat om blabla”. Dat kan natuurlijk ingekort naar: “Henk voert nu zelf een plan uit om blabla”

Dus probeer hierop te letten. Het doel is om bondig de belangrijkste informatie te geven aan de lezer, niet wie dit beseft en waarom en waar ze zijn op dat moment en dat soort zaken :p

Conclusie

Ja, de synopsis is geen precieze representatie van het boek. Daarvoor heb je te weinig ruimte, mis je veel te veel gebeurtenissen en nuances, het kan niet.

Maar ik denk dat je op deze manier de essentie goed kunt terugbrengen tot die ene pagina. En dat is toch waar mensen naar zoeken: zowel een potentiële uitgeverij (die krijgt enorm veel manuscripten binnen, wil gewoon snel weten of je verhaal een beetje is afgewerkt en potentie heeft) als een potentiële koper (die checkt alleen snel de samenvatting op de achterkant of in de beschrijving).

Een goede oefening. Iets dat ik eigenlijk meer moet oefenen.

Al moet ik toegeven dat ik, als ik de synopsis zo bekijk, alleen maar denk: “hmm, dát boek had ik eigenlijk moeten schrijven” :p Het geeft toch een soort helderheid, een soort vaste structuur, die in het boek zelf eigenlijk losser en genuanceerder is.

Daarnaast is er grijs gebied met die “karakterlijst”. Want ja, als je toch een lijst toevoegt met de motivaties/ontwikkeling/persoonlijkheid van elk personage … hoeft dat dan nog wel in de synopsis te staan? Ik heb het wél gedaan, omdat ik heel erg schrijf vanuit personages en ze daarom het hele plot laat bepalen. Maar splitsen kan ook handig zijn, denk ik.

Voor deze wedstrijd hoefde er verder geen begeleidend schrijven bij. De volgende keer dat zoiets wél moet, stuur ik denk ik simpelweg een link naar dit blog, of mijn portfolio. Met daaromheen een standaardzin van: “Ik ben zo en zo oud, dit is mijn achtergrond en schrijfstijl, dit is mijn reden om te schrijven. Zie al mijn werk hier: URL.”

Iedereen is druk in het leven. Als je indruk kan maken met je werk, heeft het maar één zin nodig, één oogopslag. Als dat niet zo is, kan je nog een geweldig betoog over jezelf of je boek schrijven, het zal weinig helpen. Dan kan je beter die tijd steken in het werk zelf beter en pakkender maken. Dat is wat ik heb geleerd.

Ik zeg niet dat ik er goed in ben. Maar het is waarnaar ik streef.

Er zijn (nog) geen reacties.

Geef een reactie