Omdat je nooit weet wanneer je het nodig gaat hebben

Inglourious Basterds

Ik weet nog dat een vriend deze film aanraadde op de middelbare school, maar dat ik zo stom was om hem niet te kijken. Ik dacht dat het een typische blockbuster was, met een stel gespierde machomannen die van alles kapot slaan.

Enkele jaren later zag ik de film alsnog. En het werd meteen één van mijn favoriete films. (Dit artikel bevat dan ook een aantal spoilers voor deze film.)

Quentin Tarantino heeft een hele eigen stijl van verhalen vertellen, een waarvan ik constant probeer te leren.

Dus wat maakt hem zo goed? Online kan je veel filmpjes vinden over de beste scenes, meestal uit deze film. Dus ik ga dat niet allemaal napraten, ik ga alleen een samenvatting geven van de lessen die ik daaruit leerde.

Tarantino doet zijn best om karakters constant in zo vervelend mogelijke situaties te brengen, en zo lang mogelijk in die situaties te houden.

Ja, hij staat bekend om veel bloed en geweld in zijn films. Maar als je zijn films als geheel bekijkt, is er veel minder actie dan andere films. Het grootste deel van het verhaal vindt plaats in lange scenes op één plek. Vrijwel alles gebeurt via dialoog of simpele actie (zonder enige special effects).

En Inglorious Basterds is een geweldig voorbeeld daarvan. De film is eigenlijk een handjevol spannende situaties, met andere scenes tussendoor om het aan elkaar te lijmen. Zoals …

  • De openingsscene: een Duitse officier gaat langs bij iemand die hij verdenkt van het verschuilen van Joden. Het lijkt een vriendelijk gesprek, de man lijkt ermee weg te komen, totdat blijkt dat hij de hele tijd met hem speelde en allang verdenkt dat de Joden onder de vloer zitten.
  • De barscene: een groep “Nazi hunters” heeft een ontmoeting met belangrijke contacten in een plaatselijke, nietszeggende bar. Maar dan blijkt daar toevallig een groepje Nazi’s te zitten die een verjaardagsfeest vieren. Ook dat begint vriendelijk, ze spelen zelfs samen een spelletje, totdat ze zichzelf subtiel weggeven en het eindigt in een bloedbad.
  • Het diner met Shoshanna: bij de openingsscene is er één meisje dat weet te vluchten. In deze scene dineert die Duitse officier met dat ene meisje, waarbij je constant afvraagt of hij het herinnert en met haar speelt, of dat ze ermee wegkomt.
  • De Basterds in de bioscoop: ze gaan in vermomming naar de bioscoop, maar die Duitse officier stopt hen voor een gesprek. Voor wie zijn hersenen uitzet, lijkt dit een vriendelijke ontmoeting, niks aan de hand. Maar het is vrij duidelijk dat de officier allang hun vermomming doorziet en met hen aan het spelen is, hen in steeds meer ongemakkelijke en spannende wateren brengt.

De openingsscene is 15 minuten. De barscene is 25 minuten. En al die tijd is het niets meer dan dialoog tussen dezelfde paar mensen, op dezelfde locatie, zonder gigantische actie of effecten of wat dan ook, bijna zonder duidelijke editing.

En ik denk dat er niemand is die deze scenes kan stopzetten of kijken zonder steeds meer spanning te voelen.

Dus dat is de algemene les: verhalen worden niet beter en spannender door alles op hoog tempo te laten gebeuren, ze worden juist spannender door te focussen op een handjevol lange moeilijke situaties. Zorg dat om de zoveel tijd je personages samenkomen in een unieke situatie, en blijf daar zo lang mogelijk hangen voordat je een oplossing geeft. (En die oplossing kan dus zijn dat je wordt gesnapt en iedereen elkaar neerschiet, het kan ook zijn dat je ternauwernood ergens mee wegkomt.)

Hoe voeren we dit uit?

Maar hoe voer je dit concreet uit? Ik zie een paar trucjes:

  • “De bom onder de tafel”: je laat het publiek zien dat er een dreiging is, maar de karakters zelf weten dit nog niet. Zo bouw je spanning op: gaan ze het beseffen? Eindigt dit gesprek voordat die bom afgaat? (Andersom werkt meestal niet, want het enige effect is dat je een gesprek van tien minuten hebt over niks en dan ineens gaat een bom af.)
  • “Lagen pellen”: begin een scene met meerdere lagen van zekerheid. Hoe langer het doorgaat, hoe meer lagen er worden gepeld. Iets van zekerheid valt weg. Iemand maakt bijna een fout. Andersom kan je een scene laten werken náár meerdere lagen van conflict. Iemand zegt iets raars, waardoor er een extra conflict bijkomt. Iemand wordt langzaam steeds bozer. Hoe langer de scene duurt, hoe meer het publiek voelt dat een grote (verschrikkelijke) uitkomst niet te voorkomen is.
  • “Tussen de regels door”: in een spannende scene zijn er meestal een paar vragen waarop we écht antwoord willen. De spanning komt van het feit dat we dat antwoord nooit letterlijk krijgen, maar dat we het moeten zoeken tussen de regels door. Dus karakters praten over andere dingen: hun verleden, een interessante gebeurtenis, iets dat hun persoonlijkheid neerzetten. Maar de manier waarop, hun lichaamstaal, hoe ze het gesprek benaderen, daaruit komt je antwoord.
  • “De opbouw naar het antwoord”: op dezelfde manier zegt niemand direct wat ze denken of willen. Ze antwoorden met een hele anekdote. Ze bouwen op naar het antwoord. In bijna alle films van Tarantino heb je personages die zeggen “oh, ja, dit verhaal moet je horen, het is zo speciaal en spannend, vertel het maar, <andere personage>”. Ja, vanaf dat moment wil je héél graag horen wat die ander te zeggen heeft.
  • “Het vriendelijke gesprek”: als je vijandig een gesprek begint, willen mensen niet meer praten. Dus de meeste dialogen beginnen vriendelijk, onschuldig, proberen constant het gesprek open te houden. Want als je té duidelijk wordt met je bedoelingen, als je té hard erin gaat, dan stopt het meteen en bereik je niks. (Van vriendelijk -> vijandig is een spannende en logische progressie. Andersom, van vijandig -> vriendelijk, zie je eigenlijk bijna nooit in scenes.)
  • “Simpele tegenstrijdige doelen”: de meeste verhaallijnen en personages zijn rechttoe rechtaan. De “Nazi hunters” willen, tja, op Nazi’s jagen. Iemand wil een moordzaak oplossen. Iemand wil slaven bevrijden. Scenes zijn niet moeilijk omdat hun doelen moeilijk zijn, maar omdat meerdere personages met tegenstrijdige doelen samenkomen.

Zoals altijd: gebruik met mate. Als iedereen constant vragen ontwijkt en met hele anekdotes antwoord, dan is het gewoon vermoeiend en krijg je een onnodig langzaam verhaal. Daarom denk ik dat je echt over een verhaal moet denken als een handjevol “key scenes” die deze regels volgen, die lang duren maar belangrijk zijn. De rest van de scenes kan sneller lopen, meer letterlijke dialoog hebben, wat rustiger zijn.

Tarantino’s films behoren tot de kleine groep van films die ik vaker dan één keer zou kijken. Ze zijn interessant omdat ze focussen op een reeks lange scenes die almaar spannender en spannender worden. Bijna alles gebeurt via dialoog in vrij normale locaties, en toch vind ik het enger dan een thriller of een actiefilm die alles uit de kast haalt.

Toen ik The Hateful Eight voor het eerst zag, had ik achteraf gemengde gevoelens. De film had me de hele tijd geïnteresseerd, maar tegelijkertijd voelde het alsof er twee uur lang niks was gebeurd. Beide gevoelens waren juist. De hele film speelt zich af in één “haberdashery” via een eindeloze reeks dialogen en spannende scenes. Maar als je het goed schrijft, kan je daarmee dus een heel verhaal vullen.

Ergens is het jammer dat Tarantino zo focust op bloed en gruwelijk geweld. Het is vaak echt niet nodig. Met zijn enorme schrijftalent had hij prima zulke geweldige films kunnen maken zonder deze elementen. Maar ja, je kunt niet alles hebben.

Het schrijfproces

Als laatste is het interessant hoe Tarantino het schrijfproces aanpakt, mede omdat het heel erg lijkt op de methode waarop ik ben uitgekomen na al die jaren. Hij focust op karakters en hun “regels”. Dus hij bedenkt de personages, hun achtergrond, hoe ze praten en denken. En dan laat hij het verhaal daaruit voorkomen, waarbij het absoluut niet is toegestaan om die regels te breken.

Dat zorgt voor verhalen gedreven door karakter, die dus leunen op dialoog, die anders lopen dan we inmiddels verwachten van de meeste films (die worden gedreven door een redelijk rigide idee over plot). Het zorgt ook dat je regelmatig vast komt te zitten of moeite hebt om verhaallijnen samen te brengen, want je wil je eigen regels rondom karakters niet breken.

Ook vertelt hij pas rond het midden van het script na te gaan denken over het einde. Want proberen om het voor die tijd te verzinnen is onzin, want je kent je karakters nog helemaal niet goed genoeg, je weet niet eens waar je halverwege het verhaal precies bent.

Ik doe dit ook. Andere mensen kijken me dan raar aan: “hoe kan je in hemelsnaam een verhaal schrijven als je geen idee hebt waar je heen gaat!?” Maar ik zeg dan dus: “hoe kan je in hemelsnaam driehonderd pagina’s van tevoren vastzetten hoe het gaat eindigen!?” Ieder zijn ding, denk ik dan.

Maar dat is in ieder geval de Tarantino stijl: bedenk je wereld en je personages, improviseer het verhaal zonder regels te breken, en als je over de middellijn komt kan je voorzichtig naar de uitgang zoeken.

Conclusie

Ik weet niet waarom ik dit artikel schreef. Ik vind de meeste films van Tarantino gewoon heel goed (met name Inglourious Basterds) en denk dat je er veel van kunt leren. Met minimale middelen iets neerzetten dat anders is dan 99% van de cliché dingen die uit Hollywood komen. Met niets meer dan een paar personages, goede dialogen, slimme moeilijke situaties waarin ze belanden, iemand twee uur lang op het puntje van de stoel krijgen.

(Misschien is dat de reden waarom ik van jongs af aan al veel meer dialoog in mijn verhalen stop dan de gemiddelde roman. Ik vind dat leuk en belangrijk, als kind en nu nog steeds. Ik heb nooit veel gehad met die ellenlange beschrijvingen van de omgeving, of van een situatie, of van iemands gedachtegang. In zekere zin voel ik dat bijna elke situatie beter wordt als je meer mensen toevoegt die er iets over te zeggen hebben.)

Zoals hij zelf zegt: “ik wil het soort films maken dat, als kijkers het zien, hen het gevoel geeft dat zij ook filmmaker willen worden”

Dat is hem bijzonder goed gelukt. En ik denk dat het een mooi streven is, ook voor mij: boeken schrijven die de lezer inspireren om zelf boeken te willen schrijven.

(Hoewel dat natuurlijk ook omgekeerd kan worden geïnterpreteerd: mensen willen zelf boeken schrijven omdat ze de kwaliteit van mijn boeken te slecht voor woorden vinden :p)

BONUS: In één van de video’s over Tarantino zegt iemand dat hij begint met “the pledge”. Een simpele zin of introductie die belooft dat later in de scene iets groots gaat gebeuren. Ik vind dit een heel interessant idee. Maar het is moeilijk uit te leggen of hard te maken, en ik heb het pas recent geleerd, dus ik kan er weinig over zeggen.

Ik denk wel dat je op z’n minst elk hele verhaal op deze manier moet beginnen. In de eerste paar paragrafen gebeurt iets belangrijks. Vervolgens komt de belofte dat hierna iets nóg leukers komt.

Het is het idee van de “dubbelslag” die ik over de jaren overal ben tegengekomen. Eén slag is niet genoeg. Je moet een lezer grijpen met iets interessants, en dan binnen de kortste keren de tweede stoot uitdelen door dat op te volgen met iets nóg groters.

(Zo gebruikt men dit idee ook voor marketing. Je noemt één ding dat goed is aan je product. Mensen halen hun schouders op: “oké, prima” Dan volg je het snel op met nog iets, dat nog beter is. Dán heb je de aandacht.)

Er zijn (nog) geen reacties.

Geef een reactie